TÜRK HUKUKUNDA FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİ

TÜRK HUKUKUNDA FRANCHİSE SÖZLEŞMELERİ

Franchise sözleşmeleri, Türk hukukunda, kanun ile açıkça tanımlanmamış bir “sui generis” sözleşme olarak, birçok tanımlanmış sözleşmenin özelliklerini ihtiva eder. (Örnek olarak: alım-satım sözleşmeleri, hizmet sözleşmeleri, vekâlet sözleşmeleri, lisans sözleşmeleri, know-how sözleşmeleri gibi)

Türk franchise sözleşmeleri bakımından Borçlar Kanunu ve Ticaret Kanunu kapsamında bu sözleşmelere özgü hükümler yorum yolu ile uygulama alanı bulur. Bununla birlikte franchise sözleşmeleri, sözleşmelere uygulanan genel kurallar uyarınca değerlendirilir.

Franchise sözleşmeleri öğretide ve Yargıtay kararlarında şu şekilde tanımlanmıştır:

“Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dâhilinde işin yönetim

ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana gelen sözleşmesel ilişkidir. Franchise veren ürüne, hizmete veya bilgi birikimine ve bunlara ait denenmiş kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya, isme sahip ve bunların satış, dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraftır. Franchise veren isim, marka ve diğer ayırd edici özelliklerinin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip bulunmalıdır. Ayrıca tescilli tüm ticari marka, logo, sembol ve isimler ile ilgili tüm bilgileri franchise alana vermesi gereklidir.” [1]

Genel olarak bakıldığında iki çeşit franchise sisteminin mevcudiyetinden söz edilecektir.

• İşletme sistemi
• Marka temini ile ürün veya hizmet dağıtımı

Ürün ve hizmet dağıtımı sistemi içerisinde, franchise veren marka ve logosunun kullanımı için franchise alana lisans vermekte ve ürün veya hizmetlerini franchise alana sunarak, franchise alanın ilgili ürün ve hizmetleri bu marka lisansı çerçevesinde satmasını ve dağıtmasını sağlamaktadır. Bu sistemde, franchise veren franchise alana işletmenin işleyişi açısından tam bir sistem sunmaktadır.

Diğer bir sistem olan, işletme sistemi, franchise alana franchise verenin ürün, hizmet ve markalarının yanı sıra işin yürütülmesi ile ilgili sistem ve know-how’ını da kullanım imkânı sağlamaktadır.

Unsurları:

Franchise sözleşmesi, franchise verenin, franchise alana sürekli yardım etme, sınaî haklarını kullandırma, tavsiyede bulunma yükümlülüğünün, asli edim yükümlülüğü olarak süreklilik göstermesinin yanında, franchise alanın da sürümü arttırma yükümü, sözleşme süresince devam eden sürekli bir edim yükümlüğüdür ve bu nedenle de söz konusu edimlerin ifası sözleşme süresi boyunca devam ettiğinden, franchise sözleşmesi sürekli borç doğuran bir sözleşmedir. Taraflar sözleşmeyi, belirli bir süre için ya da belirsiz bir süre için yapabilirler.

Çerçeve sözleşme, genel içerikli bir sözleşme olup, taraflara daha sonra, tamamlayıcı diğer sözleşmeleri yapma hak ve borcu yükler. Franchise sözleşmesi de, sözleşme konusu mal veya hizmetlerin sürümünde yapılacak işbirliği için hak ve yükümlülükler genel hatlarıyla düzenlenir ve ileride işletme donanımı için malların teslimi, hammaddenin temini, eğitim esaslarının belirlenmesi,

destekleme, tanıtım gibi konularda yapılacak tamamlayıcı nitelikteki sözleşmelere bir temel teşkil

eder. Taraflar, ileride ihtiyaç halinde kuracakları sözleşmelere ilişkin temel esasları franchise sözleşmesinde belirlerler.

Genel Hatlarıyla Sözleşmenin Unsurları Şu Şekilde Listelenebilir:

1. Franchise Alanın Bağımsız Olması:
2. Franchise Sistemi:
   • Pazarlama anlayışı:

Kendi pazarlamailkelerini, mal ve hizmetlerin temini, türü, fiyatı, reklam, işletme bölgesi, işletmelerin kiralanması, iş kıyafetleri gibi konulardaki kurallarını belirleyecektir

• Gayri maddi mallarının kullanımının franchise alana bırakılması yer almaktadır

işletme adı, amblem, sembol, logo, işletme yerinin dekorasyonu ve donanımı, işletmeyle ilgili teknik ve mesleki bilgiler içeren know-how olarak sayılabilir

• Franchise anlayışı

Bu kısımda, tarafların hak ve yükümlülükleri, franchise alanda aranan özellikler, franchise verenin kontrol ve idare fonksiyonu, eğitime ilişkin özellikler, kazanç planları, franchising bedeli gibi idari ve finansal düzenlemeler bulunmaktadır

3. Bedel(Ücret) Unsuru
4. Dikey Birliktelik Unsuru:
5. Anlaşma Unsuru
6. Royalti Ücreti Ödenmesi
7. Franchise Alanın Satış Ağını Genişletmesi ve Satışı Artırması
8. Süreklilik
9. Hizmet franchising’ de ise, standartlaşmış hizmetlerin tüketicilere benzer görünümdeki işletmelerde sunulması söz konusudur yani franchise alan, franchise verenin talimatları doğrulusunda sözleşme konusu hizmeti satmaktadır. Franchise alan, franchise verenin talimatları doğrultusunda hizmeti hazırlar ve tüketiciye sunar. Bu türe örnek olarak, fast-food , otelcilik, lokantacılık gibi sektörler verilebilir. Bazı durumlarda, franchise alanın tüketicilere, mal satması söz konusu olsa da, bu durum ikincil bir önem taşımaktadır. Bu tür franchising’ de, hizmet için zorunlu olan malları -örneğin; kuaför sistemlerinde şampuan, boya gibi maddeleri- franchise veren de üretebilir.

Franchise Sözleşmesinde Franchise Alan Ve Franchise Verenin Borçları:

Franchise Verenin Borçları:

1. Üretim, İşletme ve Pazarlama Sistemindeki Fikri ve Sınaî Unsurları Kullandırma Borcu:
2. Franchise Alanı Aydınlatma Borcu:
3. Franchise Alanı Koruma ve Destekleme Borcu:
4. Gerekli Mal ve Malzemeleri Teslim Borcu:
5. Franchise Alana Tanınan Tekel Bölgesinde Başka Franchise Vermeme Borcu:

Franchise Alanın Borçları:

1. Franchise Konusu Ürün ve Malzemeleri Franchise Verenden Alma Borcu
2. Franchise Sözleşmeleri Açısından Bağlayıcı Kayıt:
3. Mal ve/veya Hizmetlerin Sürümünü Kendi Nam ve Hesabına Yapma ve Sürümü Destekleme Borcu:
4. Üretim, İşletme ve Pazarlama, Sistemindeki Fikri ve Sınaî Unsurları Kullanma Borcu
5. Sistemin İçerdiği ve Franchise Veren Tarafından Belirlenen Üretim, İşletme, Pazarlama İlkelerine ve Franchise Verenin Talimatlarına Uyma Borcu:
6. Ücret Ödeme Borcu:
7. Franchise Verenin Menfaatlerini Koruma ve Sadakat Borcu:

Franchise Sözleşmesinin Sona Ermesi Ve Tarafların Sözleşme Sonrası Borçları:

Franchise Sözleşmesinin Sona Erme Sebepleri:

1. Franchise Sözleşmesinin Kendiliğinden Sona Ermesi:
   • Sürenin Bitimi:
   • Ölüm, Ehliyet Kaybı, İflas:
2. Sözleşmenin Taraflarca Sona Erdirilmesi:
   • Süre Verilerek (Olağan) Fesih:
   • Haklı Sebep İle Derhal (Olağanüstü) Fesih:
3. Tarafların Sözleşme Sonrası Borçları:
   • Franchise Verenin Borçları:
     • Franchise İşletmesinin Tasfiyesinde Franchise Alana Yardımcı Olma
     • Denkleştirme Bedeli (Müşteri Tazminatı)
   • Franchise Alanın Borçları:
     • Fikri ve Sınaî Unsurların Kullanımına Son Verme ve Bunları İade Borcu:
     • Rekabet Etmeme:
     • Sır Saklama:

Sonuç:

Franchise sözleşmesi, günümüzde yaygınlığı her geçen gün artmakta olan, kanunlarca düzenlenmemiş bir isimsiz sözleşme çeşididir. Bağımsız iki taraf arasında imzalanan ve franchise alanın, franchise verene ait sistemden, yine franchise verene ait fikri ve sınaî unsurlar çerçevesinde ve onun talimatları doğrultusunda yararlandığı ve karşılığında franchise verene ücret ödediği, çerçeve niteliği taşıyan bir sözleşmedir.

Tarafların hak ve yükümlülüklerini genel hatlarıyla düzenleyen franchise sözleşmesinden sonra tarafların, malların teslimi, eğitim gibi diğer tamamlayıcı sözleşmeleri yapmaları gerekmektedir. Doktrinde hukuki niteliği konusunda bir görüş birliği bulunmasa da, bizim de katıldığımız görüşe göre, karma nitelikli bir sözleşme olup, kanunda düzenlenmiş ya da düzenlenmemiş sözleşmelere ilişkin unsurları bünyesinde barındırmaktadır.

Franchise sözleşmesi herhangi bir şekle tabi değildir fakat marka, patent lisansına ilişkin sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gerekmektedir. Franchise sözleşmesinde franchise alanın, malzemeleri teslim alma, mal ve hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapma, sürümü destekleme, fikri ve sınaî unsurları kullanma, franchise verenin talimatlarına uyma, ücret ödeme, franchise verenin menfaatlerini koruma, sadakat borçları bulunmaktadır. Franchise verenin ise borçları, fikri ve sınaî unsurları franchise alana kullandırma, franchise alanı aydınlatma, koruma, destekleme, tekel bölgesinde başka franchise vermeme ve malzemeleri teslim borcu şeklindedir.

Franchise sözleşmesinde, sözleşme ile bağlantılı olmayan veya amacı olmayan ek yükümlülükler RKHK md. 4 ve 6 hükümlerini ihlal edecektir. Ancak bir dikey sözleşme olan franchise sözleşmesi 2002/2 sayılı Tebliğ ile grup muafiyetine tabi tutulmuş ve RKHK md. 4 uygulamasından muaf tutulmuştur. Franchise sözleşmesi sona erdiğinde tarafların karşılıklı borçları bulunmaktadır.

Franchise veren sözleşmenin sona ermesi halinde, işletmenin tasfiyesinde franchise alana yardımcı olmak ve denkleştirme bedeli ödemek borcu altındayken, franchise alan, rekabet etmeme, sır saklama ve fikri ve sınaî unsurların kullanımına son verme ve bunları iade borcu altındadır.

[1] Yargıtay, 19. Hukuk Dairesi, 25.06.2001, 2001/819E. – 2001/491K.